महिला हिंसा, नेपाली समाजमा पछिल्लो समयको सबैभन्दा गम्भीर समस्या । आत्मरक्षाको सामान्य तरिकाको बारे जानकारी मात्र भए पनि यस समस्याको धेरै हदसम्म समाधान हुने नेपाली सेल्फडीफेन्समा आबद्धहुनेहरु बताउछन् । सबैलाई यसका बारे जागरुप बनाउने र महिला हिंसाको अन्त्यमा प्रतिबद्ध रहने सोच सहित एउटा समुहले लामो समयको अभियान चलायो । ७ मंसिरमा सुरु भएको यो अभियान १८ माघमा सकिएको थियो । कार्यक्रमको उद्घाटन युवा तथा खेलकुद मन्त्री जगत बहादुर सुनारले गरेका थिए । अभियानमा संलग्न थिए, नेपाल सेल्फ डिफेन्स एसोसीएसनकी मुख्य प्रशिक्षक सञ्जु मर्हजन र प्राबीधीक प्रमुख राधीका ऐर हमाल ।

त्यसो त नेपालमा सेल्फ डीफेन्सको यो अभियान सुरु हुनु भन्दा अघि पनि नेपाली मार्सल आर्टमा राधीकाको आफ्नै परिचय थियो । ५० को दशकमा राधीकाको नाम खेलाडीकै रुपमा परिचित थियो । नेपाल र भारतमा भएको थुप्र्रै राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय प्रतियोगितामा छाएकी राधीका बि.स ०५२ मा कराते साहयक प्रशिक्षकको रुपमा खेलकुद परिषद्मा आबद्ध भएकी थिइन् । पाचौ डानकी उनी हाल कराते प्रशिक्षकको रुपमा आबद्ध छिन् ।
नेपालमा सेल्फ डीफेन्सको अलि फरक खाले कथा छ । स्थापनाको चार बर्षमा आफ्नै खाले पहिचान बनाउन सफल सेल्फ डीफेन्सको यो अभियानमा राधीकाको भुमिका र योगदान पनि त्यत्तिकै गहन छ । चार बर्ष अघिको सस्मरण राधीकाको मनमा ताजै छ । फूलकन्ट्याक्ट प्रशिक्षक सञ्जुलाई एउटा संस्थाले सेल्फ डिफेन्स प्रशिक्षणका लागि बोलाएछ । सञ्जु गएर प्रशिक्षण दिइन् । प्रशिक्षित एक बालीका त्यसको केही समय पछि नै सम्भाब्य दुर्घटनाबाट बचिन् । यो घटनाले सञ्जुलाई सेल्फ डिफेन्स अभियान अघि बढाउने प्रेरणा मिल्यो ।

सञ्जुले विदेशबाट प्रशिक्षण लिइसके पछि यसलाई सस्थागत स्वरुप दिने योजना सहित सल्लाह भयो । डीबी रानापालको नेतृत्वमा नेपालमा सेल्फडीफेन्स एसोसीएसन स्थापना भयो । त्यस पछि लगातार यो अभियनाको एउटा महत्वपूर्ण पात्रको रुमपा राधीकाको भिन्न छाप र प्रभाव रहेको छ । “ चार बर्षमा हामीले २० हजारको हाराहारीमा बालबालीका तथा गृहणीलाई प्रशिक्षण दियौ ”, उनी भन्छिन् । हाल उनी मात्र छैनन् , ३० जना प्रशिक्षक काठमाडौंमा नै छन् । मोफसलमा पनि प्रशिक्षकको मात्र त्यत्ति नै छ ।
त्यसो त राधीकाको जिवनका पाटा अली फरक छन् । ब्यक्तिगत जिवन मात्र नभएर सामाज सेवामा उनको भुमिका त्यत्तिकै छ । न्यानोस्पर्स नामक सस्थामा उनी आबद्ध छिन् । बेदान्त प्राथमिक विद्यालयमा खेल प्रशिक्षक रहेकी उनले बच्चालाई सानैमा आत्मरक्षा र करातेको प्रशिक्षण दिने गरेकी छिन् । उनको सोचको दायरा फराकिलो भएर नै हुन सक्छ, बेदान्तमा अध्ययनरत बच्चाले सानै उमेर देखि चौतर्फी विकास गर्न थालेका छन् । उनको एउटा सोच छ ,“ जब बच्चाले केही कुरा थाहा पाउन थाल्छ, उसलाई धेरैको कुराको ज्ञान दिदै जानु पर्छ । ” उनको यही सोचले सफलता पाउदै जादा विद्यालयको लोकप्रीयता पनि दिनानुदिन बढ्दै छ ।
महिला या बालबालीका जो कोही पनि अन्यलाई आक्षेप लगाउनु भन्दा आफै सक्षम र निर्भर रहनु पर्छ भन्ने सोचमा उनी अडिग छिन् । गृहीणीलाई योग प्रशिक्षण दिलाउने, सबै महिलालाई सेल्फ डीफेन्सको प्रशिक्षण गराउने लगायतमा उनी तल्लिन छिन्, “ फुर्सदको समय सकरात्मक काम र सबैको क्षमता अभीबृद्धी गर्न केन्द्रित गर्दा नै मलाई रमाइलो महशुष हुन्छ ”राधीकाले सेल्फ डिफेन्स, मार्सल आर्ट र योग प्रशिक्षणमा आफ्नो सक्रियता बारे भनीन् ।

आजभन्दा चार दशक अघिको समय । यसमा पनि सुदुर पश्चिम पहाड डडेल्धुरा । मार्सलआर्टको बारे चेतना कमै थियो । राधीकाका गाउँका भदा दान बहादुर खातीले विदेशमा कराते सिकेर आएका थिए । दानबहादुरसंगै उनले कराते सिक्न थालीन् । उनलाई हजुरबा दल बहादुर ऐरले पनि प्रेरणा दिए । हजुरवाले दिएको आत्मबल र प्रशिक्षकको प्रशिक्षण दुवै कुरा थियो, साथमा उनको आफ्नै मिहनेत पनि । यसैको प्रतिफल हो, ५० को दशकमा नेपाली करातेमा परिचित उनको नाम । प्रशिक्षक राम बहादुर हमालको प्रशिक्षणमा उनी आफूलाई निखार्दै लैजान सफल भइन् । तीनै राम बहादुर पछिल्लो समय राधीकाका खेल जिवनका अभिभावकका साथै ब्यक्तिगत जिवनका सहयात्री समेत हुन् ।
चार दशक अघि डडेल्धुरामा वितेको बाल्यकाल देखि अहिलेको परिचित सेल्फ डीफेन्स प्रशिक्षक राधीकाका जिवनमा धेरै आरोह अबरोह आए । ती थुप्रै उतारचढाबमा पछिल्लो चार बर्ष बिशेष रहे । नेपाली समाजमा मार्सल आर्टीस्टको प्रभावको दायरा त्यसै पनि थियो । अन्य खेलको सापेक्षमा सामाजीक भमिकामा मार्सल आर्टीस्टहरु सचेत रहदै आएका थिए । यसले मार्सल आर्टीस्टको गरीमालाई बढाएको थियो । मार्सल आर्टीस्टको त्यो गर्वीलो सानलाई उनले चालेको पछिल्लो अभियानले एक स्थान माथि उठाएको छ । राधीकाको सफलतामा त्यत्तिकै साथ रहेकोछ, सिंगो सेल्फ डिफेन्स एसोसीएसनको टिम ।